روشن کننده ها و ضد لک ها

روشن کننده پوست به فراورده هایی مانند کرم ها، لوسیونها، صابون ها و مواد تزریقی و … که برای روشن کردن زمینه پوست و رفع لک های آن به کار می روند، اطلاق می شود. محصولات روشن کننده پوست به علت وسواس افراد در سراسر جهان به رنگ پوست محبوبیت فوق العاده ای دارند.

ملانین ها بوسیله سلول های خاصی به نام ملانوسیت ها تولید می شوند که به طور عمده بر روی پوست، پیاز مو و چشم ها قرار دارند. ملانین ها دو نوعند:

• اوملانین ها (eumelanins) که سیاه یا قهوه ای هستند.
• فئو ملانین ها که قرمز یا زرد هستند.

در پستانداران عمدتا مخلوطی از هر دو نوع رنگدانه وجود دارد.

تولید زیاد و تجمع ملانین ها منجر به بیماری های پوستی مرتبط با تولید بیش از رنگدانه ها (هایپرپیگمانتاسیون) مانند ملانوما، ملانودرمای پس از التهاب، لنتیگو (لک های ناشی از آفتاب) و ..  می گردد که با روش هایی مانند استفاده از مواد شیمیایی یا درمان های فیزیکی قابل درمان می باشند.

هدف این مقاله معرفی کرم های روشن کننده پوست هستند که عمدتا بدون نسخه به فروش می رسند و ممکن است حاوی مواد اولیه خطرناک باشند که سلامتی فرد را به خطر بیندازد.

مقدمه :

روشن کننده پوست (یا به عبارتی سفید کننده یا ضد لک ها) فراورده هایی مانند کرم ها، لوسیونها، صابون ها و مواد تزریقی و … که برای روشن کردن زمینه پوست و رفع لک های آن به کار می روند، اطلاق می شود. رنگ پوست قابل مشاهده در پستانداران ناشی از سنتز و پخش ملانین در پوست ، پیاز مو و چشم ها می باشد.

ملانین ها بوسیله سلول های خاصی به نام ملانوسیت ها تولید می شوند که به طور عمده بر روی پوست،پیاز مو و چشم ها قرار دارند.

ملانوسیت ها سنتز ملانین را  در اندامک ویژه ای به نام ملانوزوم انجام می دهند. اندازه، تعداد ملانوزوم ها متغیر است.

ملانوزوم ها سپس یه سطح ملانوسیت ها منتقل شده و به سلول های کراتینوسیت در پوست و پیاز مو منتقل می شوند. نحوه توزیع رنگدانه ملانین در این سلول ها نقش اصلی را در تعیین رنگ پوست،  مو و چشم انسان دارد.

مهمترین آنزیمی که در این مسیر ایفای نقش می کند تیروزیناز می باشد. در واقع این آنزیم تنها آنزیمی است که برای تولید ملانین ضروری است.

 محرک فیزیولوژیکی اصلی ملانوژنز (فزایند ساخت ملانین در ملانوسیت ها) اشعه ماورای بنفش خورشید  است که اثر خود را یا به صورت مستقیم بر ملانوسیت ها و یا به طور غیر مستقیم از طریق آزاد کردن فاکتورهای مشتق شده از کراتینوسیت ها مانند هورمون محرک آلفا ملانوسیت ها  (MSH) اعمال می کند.

تولید زیاد و تجمع ملانین ها منجر به بیماری های پوستی مرتبط با تولید بیش از رنگدانه ها (هایپرپیگمانتاسیون) مانند ملانوما، ملانودرمای پس از التهاب، لنتیگو (لک های ناشی از آفتاب) و ..  می گردد که با روش هایی مانند استفاده از مواد شیمیایی یا درمان های فیزیکی قابل درمان می باشند.

طبقه بندی روشن کننده های پوست

به طور عمده سه مکانیسم اصلی برای کاهش رنگدانه ها در پوست وجود دارد:

1. کاهش تولید و فعالیت آنزیم تیروزیناز
2.  کاهش جذب و توزیع ملانوزوم ها درکراتینوسیت ها
3.  تداخل در فرایند بلوغ و انتقال ملانوزوم ها

به دلیل نقش کلیدی آنزیم تیروزیناز در بیو سنتز ملانین، بسیاری از مواد روشن کننده پوست، از طریق کاهش فعالیت آنزیم تیروزیناز (با مکانیسم های مختلف) عملکرد خود را انجام می دهند.

روشن کننده های پوست

ترکیبات حاوی جیوه

ترکیبات سمی حاوی جیوه اولین ترکیباتی بودند که  برای روشن کردن پوست استفاده شدند. در واقع جیوه آنزیم هایی را که در تولید ملانین نقش دارند مهار می کند.

استفاده بلند مدت از محصولات حاوی جیوه برای مصارف پوستی منجر به تیره شدن پوست و ناخن ها می گردد زیرا جیوه بر روی اپیدرم و فولیکول های مو رسوب می کند.

جیوه دارای سمیت حاد و مزمن بر سلولهای عصبی، کلیه و پوست انسان است. ترکیبات حاوی جیوه در پوست عارضه ای به نام Acrodynia ایجاد می کنند که با تغییر رنگ پوست دستها و پاها به رنگ صورتی مشخص می شود. عوارض عصبی جیوه شامل ترس از نور، تحریک پذیری و عاثرات مخرب بر سیستم عصبیمرکزی می باشد. در اکثریت کشورهای جهان، استفاده از این ترکیبات سمی در فرآورده‌های آرایشی روشن کننده پوست ممنوع است، با این وجود، در حال حاضر در برخی کشورهای در حال توسعه، این ترکیبات به صورت غیر قانونی استفاده می شوند.

هیدرو کینون

هیدروکینون یک ترکیب هیدروکسی فنولیک است که با مهار آنزیم تیروزیناز از سنتز ملانین جلوگیری می کند. هیدروکینون ممکن است از طریق مکانیسم های دیگری مانند مداخله در تشکیل یا تخریب ملانوزوم ها و یا جلوگیری از سنتز DNA  و یا RNA  در داخل ملانوسیت ها اثر خود را ایجاد کند.

در حال حاضر، هیدروکینون پر مصرف ترین ماده روشن کننده پوست در دنیا می باشد. اما باید این را هم در نظر گرفت که برای ملانوسیت ها بسیار سمی می باشد و  برای سلول پستانداران یک ترکیب موتاژن (سرطان زا) به حساب می آید. سایر عوارض هیدروکینون، ایجاد حساسیت، قرمزی و یا سوزش پوست است. هیدروکینون همچنین می تواند منجر به ایجاد عارضه آکرونوز اگزوژن (exogenous ochronosis) گردد. این حالت در نتیجه کاهش الاستیسیته پوست و کاهش قدرت ترمیمی زخم در پوست ایجاد می گردد و با ایجاد لک هایی آبی رنگ در پوست خود را نشان می دهد. در نتیجه این عوارض، استفاده از هیدروکینون در فراورده های بدون نسخه در آمریکا و بسیاری از کشورهای جهان ممنوع شده است. در حال حاضر استفاده از هیدروکینون تنها برای درمان لک های محدود بدن مانند لکه های ناشی از سن و نور آفتاب توصیه می شود.

کورتیکو استروئیدها

کورتیکو استروئیدها ی موضعی موجب روشن شدن پوست می شوند. کورتیکواستروئید ها عمل خود را از طریق انقباض عروقی، آهسته فعالیت های سلولهای پوستی شامل کاهش فعالیت و تعداد ملانوسیت ها و کاهش تولید هورمون محرک ملانوسیت ها (MSH) اتفاق می افتد.

اما جذب آنها از طریق پوست می تواند منجر به سرکوب غده فوق کلیه (آدرنال) و حتی بیماری کوشینگ شود.

عوارض جانبی کورتیکو استروئیدهای موضعی شامل پخش و بدتر شدن عفونت های درمان نشده ، نازک شدن غیر قابل برگشت پوستی ، درماتیت تماسی، بدتر شدن آکنه ولگاریس و آکنه رزاسه و همچنین پرمویی می باشد.

اسید اسکوربیک (ویتامین C)

اسید اسکوربیک و مشتقات آن به عنوان آنتی اکسیدان استفاده می شوند.  ویتامین C  با تبدیل dopaquinone به دوپا، (مسیر معکوس سنتز ملانین) از تشکیل ملانین جلوگیری می کند، همچنین اثر حافظتی در برابر آسیب پوست ناشی از اشعه ماوراء بنفش را ایفا می کند.

با این حال ، اسید اسکوربیک عوارض جانبی دیگری دارد زیرا می تواند باعث افزایش زیاد رادیکالهای آزاد بر اثر مقادیر کم یونهای فلزی شود. جهت بهبود پایداری ، افزایش جذب پوستی و بهبود اثر روشن کنندگی ویتامین C ، برخی از استرهای آسکوربات ، مانند منیزیم آسکوربیل فسفات (MAP) ، ساخته شده اند.

کاربرد روزانه کرم حاوی 10٪ از اسید اسکوربیک و مشتقات آن اثر سفیدکنندگی قابل توجهی در بیماران مبتلا به ملاسما را نشان می دهد. اثربخشی ویتامین C، در مطالعات دو سو کور، کنترل شده و نمونه گیری تصادفی تایید شده است.

ترتینوئین

ترتینوئین (Tretinoin) مهمترین ترکیب رتینوئیدی است که در محصولات روشن  کننده پوست استفاده شده است. مكانیسم کاهش رنگدانه های ترتینوئین عبارتند از: مهار تیروزیناز، ایجتد تداخل در انتقال رنگدانه ها و تسریع تقسیمات سلولی اپیدرم. همچنین این ماده توانایی پراکندگی رنگدانه داخل کراتینوسیت ها را دارد.

رتینوئیدها می توانند به عنوان افزایش دهنده نفوذ سایر روشن کننده ها (مثل هیدروکینون و مکوئینول) به داخل سلولهای پوستی عمل کند. عوارض جانبی متداول آن شامل سوزش ، خارش ، قرمزی، خشکی، پوسته ریزی و.. می باشد. با اينكه عوارض جانبی قابل برگشت هستند ، درماتیت رتینوئیدی ممکن است منجر به هایپرپیگمانتاسیون و ایجاد لک  به خصوص در افراد دارای پوست تیره شود.

فراورده های حاوی ترتینوئین تنها به صورت نسخه ای قابل تهیه هستند، می توانند منجر به خطر بالقوه در بارداری گردند، همچنین کاملاً تحریک کننده بوده و ممکن است منجر به بروز درماتیت تماسی گردد. ترتینوئین در درمان ضایعات التهابی خفیف تا متوسط آکنه متوسط موثر است.

آزلائیک اسید

آزلائیک اسید یک اسید دو عاملی راست زنجیر و اشباع طبیعی است که توسط مخمری به نما پیتیروسپوم اوال (Pityrosporum ovale) تولید می شود. آزلائیک اسید یک مهار کننده رقابتی تیروزیناز می باشد. و همچنین یک عملکرد ضد تکثیری و سایتوتوکسیک بر روی ملانوسیت ها دارد. اگرچه آزلائیک اسید در ابتدا برای درمان آکنه به صورت نسخه ای مورد تایید قرار گرفت، اما در حال حاضر به طور موفقیت آمیزی برای درمان لک های پوستی لنتیگو، بیماری رزاسه ، ملاسما و لک های ناشی از التهاب (PIH) مورد استفاده قرار گرفته است.

آزلائیک اسید قادر به کاهش رنگدانه های پوست طبیعی نمی باشد بلکه اثرات ضد تکثیری و سایتوتوکسیک  بر روی ملانوسیت های غیر طبیعی دارد.

آزلائیک اسید در درمان هایپر ملانوز (لک) ایجاد شده توسط عوامل شیمیایی و فیزیکی و همچنین در دیگر بیماری های پوستی ناشی از تکثیر غیر طبیعی ملانوسیت ها موثرمی باشد. تنها مشکل آزلائیک اسید در پروتکل های درمانی حاوی آزلائیک اسید آن است که پاسخ درمانی به کندی آغاز می گردد.

درمان با لیزر

هر دو روش لیزر درمانی (شامل لیزرهای مهجم و غیر مهاجم) اثر مناسبی بر درمان ملاسما دارند.

لیزرها با انتشار یک منبع انرژی با شدت بالا که توسط ملانین در پوست جذب می شوند ، عملکرد خود را ایجاد می کنند. جذب انرژی باعث از بین رفتن ملانین می شوند. با این حال ، نتایج همیشه سازگار نیستند و مشکلاتی نیز گزارش شده است. عوارض جانبی ناشی از درمان با لیزر شامل تحریکات پوستی ، قرمزی ، تورم خفیف و ایجاد لک های التهابی (PIH)  است.  بنابراین به دلیل احتمال تشدید لک ها یک روش درمانی خط اول محسوب نمی شود. احتمال ایجاد عوارض مرتبط با لیزر درمانی در افراد دارای پوست تیره تر بیشتر است.

میوه ها

خیلی از میوه ها خاصیت روشن کنندگی بر پوست دارند،  چه به صورت خوراکی مصرف شوند و چه به صورت مصرف موضعی روی پوست مورد استفاده قرار گیرند.

مهمترین این میوه ها پاپایا می باشد که دارای آنزیم روشن کننده پاپائین می باشد.از دیگر میوه ها می توان به  لیموشیرین، لیمو ترش، پرتقال اشاره کرد. همه این میوه ها دارای ویتامین  C  هستند که اثرات آن در روشن کردن پوست تایید شده است.

خطرات استفاده از مواد روشن کننده بدون تجویز پزشک

کرم های روشن کننده پوست که عمدتا به صورت غیر قانونی و بدون نسخه به فروش می رسند ممکن است حاوی مواد اولیه خطرناک باشد که سلامتی فرد را به خطر بیندازد.

عوارض احتمالی این نوع روشن کننده های پوست عبارتند از:

1. درماتیت پوست با خشکی شدید و خارش شدید

2. ملاسما و هایپرپیگمانتاسیون (ایجاد لک) پوست

3.مسمومیت با جیوه

4.عوارض بر جنین در زنان باردار

5.سندرم کاشینگ

6. نارسایی کلیوی

7. سرطان پوست

کاهش شدید رنگدانه های پست (هیپوپیگمانتاسیون)  می تواند منجر به آسیب پذیری شدید پوست در برابر اشعه UV خورشید و در نهایت افزایش احتمال ابتلا به سرطان پوست (از جمله ملانوما) گردد.

درمان عوارض پوستی با روشن کننده های پوست

ایجاد لک (هایپرپیگمانتاسیون)  ناشی از مصرف نادرست روشن کننده های پوست “قابل درمان” نیست و برای یک عمر ادامه خواهد یافت.  استفاده روزانه از کرم ضد آفتاب می تواند در کاهش خطرات اشعه جذب شده UV   خورشید موثر باشد.

استفاده از محصولات نرم کننده و مرطوب کننده، برای رفع خشکی ها و یا ترک های پوستی و همچنین کاهش خارش می تواند موثر باشد. همچنین در موارد خارش شدید استفاده از یک کورتیکواستروئید ملایم مثل هیدرو کورتیزون هم میتواند برای مدت کوتاهی مورد استفاده قرار گیرد.

در صورت بروز عوارض شدید پس از استفاده از روشن کننده ها برای مدت طولانی، حتما با یک متخصص پوست مشورت کنید.

توصیه ها:

• استفاده از مواد روشن کننده پوست باید تحت نظارت باشد.
•  روشن کننده های پوستی که در مکان های بدون مجوز فروخته می شوند و ممکن است تحت تأثیر دمای بالا بوده باشد.  بنابراین ، سازمان های نظارتی باید تلاش کند تا مردم را از عوارض جانبی این عوامل محافظت کنند.
• برای افزایش آگاهی مردم در مورد استفاده و خطر عوامل روشن کننده باید از روشهای مختلف استفاده شود.
• برای بررسی تأثیر دما بر پایداری مواد روشن کننده تحقیقات بیشتری باید انجام شود.

مقایسه ترکیبات روشن کننده پوست